Pergamon Kralları

Pergamon Krallığı​

Attalid hanedanı veya Bergama Krallığı, Büyük İskender'in generali Lysimakhos'un ölümünden sonra Küçük Asya'nın çoğunu yaklaşık yüz elli yıl boyunca Bergama şehrinden yöneten Helenistik bir Yunan hanedanıydı. Pergamon krallığının başkenti günümüz Bergama/Pergamon antik kentidir.

Pergamon'da Yöneticilik Devri​

Philetairos Pergamon Krallığı'nın ve bu Krallığı yöneten Attalos Hanedanı'nın kurucusudur.

I. Eumenes Pergamon Krallığı'nın ikinci yöneticisi.

Pergamon'da Krallık Devri​

I. Attalos Soter

II. Eumenes

ll. Attalos Philadelphos

III. Attalos - MÖ 133 yılında öldüğünde, bir vasisi olmadığından, Pergamon Krallığını Romaya bırakan bir vasiyet bırakmıştır.

Eumenes III - Gerçek ismi Aristonikos. Bergama krallığında tahtta hak iddia etmiştir.

Pergamon Krallığı Philetairos - ΦΙΛΕΤΑΙΡΟΥ​

MÖ 343 civarında doğan Philetairos, Anadolu'nun Bergama kentindeki Attalid Hanedanının [Pergamon Krallığı] kurucusudur. Philetairos kariyerine Antigonos Monophthalmos'un emrinde hizmet ederek başladı, ancak MÖ 301'de Antigonos'un öldürüldüğü İpsos Savaşı'ndan sonra bağlılığını Lysimakhos'a kaydırdı. Lysimakhos ona Bergama kalesi ve dokuz bin talant [234.000 Ton] gümüşten oluşan bir hazinenin komutasını emanet etti. Philetairos, MÖ 282'ye kadar Lysimakhos'a hizmet etti. Lysimakhos'un üçüncü karısı Arsinoe'nin saray entrikalarıyla ilgili çatışmalar nedeniyle Philetairos, Lysimakhos'u terk etti. Kendisini, önemli Pergamon kalesini ve hazinesini Seleukos krallığının kurucusu Seleukos I Nikator'a sundu. Daha sonra Seleukos I Nikator MÖ 281'de Korupedion Savaşı'nda Lysimakhos'u mağlup edip öldürmüştür. Ancak Seleukos I Nikator'un zaferini kutlayacak vakti yoktu, çünkü aynı yıl Makedonya kralı ilan edilen Ptolemy Keraunos tarafından Lysimakhos'un kurmuş olduğu Lysimacheia antik kentinde öldürülmüştür.

Seleukos I Nikator'un ölümünden sonra, kendisi ve Bergama sözde Seleukos egemenliği altında kalmasına rağmen, Philetairos hatırı sayılır bir özerkliğe sahip oldu ve hatırı sayılır servetinin yardımıyla gücünü ve nüfuzunu Bergama'nın ötesinde artırmayı başardı. Philetairos'un ilk antik sikkesi Seleukos'un oğlu I. Antiochos'un hükümdarlığı döneminde darb edilmiştir ve her ne kadar Seleukos'a olan bağlılığını ilan etse de, antik sikkenin arka yüzünde isminin [ΦIΛETAIPOY - PHILETAIROU] bulunması onun hırsları hakkında kaçınılmaz olarak şüphe uyandırmış olmalıdır. Ancak Philetairos hiçbir zaman kendini kral ilan edecek kadar ileri gidemedi ve 263 yılındaki ölümüne kadar Seleukoslara sadık kalmıştır.

Kendi çocuğu olmayan Philetairos, Bergama yönetimini yeğeni I. Eumenes'e devretti; o da hemen Antiochos'a karşı ayaklandı ve 261'de Sardes yakınlarında Seleukos kralını mağlup etti. Eumenes böylece Bergama'yı serbest bırakmayı başardı ve kontrolü altındaki toprakları büyük ölçüde genişletti. Yeni mülklerinde kuzeyde, üvey babasından sonra Philetaireia olarak adlandırılan İda Dağı'nın eteklerinde, doğuda, Thyatira'nın kuzeydoğusunda, büyükbabasından sonra Attaleia olarak adlandırılan Lykos [Çürüksu] nehrinin kaynaklarının yakınında garnizon karakolları kurdu ve kontrolünü Caicus [Bakırçay] nehrinin güneyine, Kyme Körfezi'ne kadar genişletmiştir. Philetairos'un portresi daha sonraki Bergama Krallarının antik sikkelerinde de görülmekte ve antik sikkelerin arka yüzleri Lysimakhos'un antik sikkelerinin arka yüzüne benzer şekilde Athena Nikephoros yer alır. Antik sikkelerin ön yüzlerinde Seleukos Nikator portleri görülür. Philetairos'un hükümdarlığı döneminde Bergama [Pergamon], büyük ölçüde özerk ama Seleukos imparatorluğuna sadık bir devletti ve bu nedenle Philetairos'un antik sikkelerinin ön yüzünde I. Seleukos'un başı bulunur. Philetairos'un ölümünden sonra yeğeni I. Eumenes tarafından amcası onuruna darb edilen antik sikkelerde I. Seleukos portresi değil amcası Philetairos'un portresi görülmektedir. Eumenes I sikkelerinde arka tipler değişiktir. Kral Philetaerus'a ait antik sikkelerin arka yüzlerinde Athena'nın önünde kalkan ve sağ eli kalkan üzerinde durmaktadır. Eumenes I sikkelerinde ise kalkan sol tarafta Athena'nın sol dirsek kalkana yaslanmış şekilde görülmekte ve Athena sağ elinde tutmuş olduğu çelenk ile Philetairos'u taçlandırmaktadır.

Pergamon Krallığı I. Eumenes - MÖ 263-241​

Bergama Krallığının ikincisi olan Eumenes, çocuksuz amcası Philetairos tarafından evlat edinilmiştir ve amcasının ölümünden sonra krallığı devralmıştır. Amcası Philetairos'un yerine gelen Eumenes, muhtemelen Seleukoslarla savaşan II. Ptolemy'nin teşvikiyle, MÖ 261'de Lidya'nın başkenti Sardes yakınlarında isyan çıkardı ve I. Antiokhos'u mağlup etti. Böylece Bergama'nın bağımsızlığını elde etti ve egemenliği altındaki toprakları büyük ölçüde genişletti. Eumenes, kuzeyde, amcası ve üvey babasına atfen Philetaireia adını verdiği İda Dağı'nın eteklerine yakın bir yerde ve Thyateira'nın kuzeydoğusunda, Lykos [Çürüksu] nehrinin kaynaklarının yakınında, büyükbabasının adını verdiği Attaleia doğu bölgesinde garnizon karakolları kurarak atalarını onurlandırdı.

Selefinin hükümdarlığı döneminde Bergama [Pergamon], büyük ölçüde özerk ama Seleukos imparatorluğuna sadık bir devletti ve bu nedenle Philetairos'un antik sikkelerinin ön yüzünde Seleukos Krallığının kurucusu I. Seleukos'un başı bulunur. I. Eumenes, antik sikkelerinde artık Seleukos hanedanının kurucusunun değil, amcası Philetairos'un portresini taşıyan antik sikkeler darb ettirmiştir. I. Eumenes'in antik sikkelerinde ilk dönem darplardan sonra antik sikkelerin arka tipleri değişime uğramıştır. Kral Philetaerus'a ait antik sikkelerin arka yüzlerinde Athena'nın önünde kalkan ve sağ eli kalkan üzerinde durmaktadır. Eumenes I sikkelerinde ise kalkan sol tarafta Athena'nın sol dirseği
kalkana yaslanmış şekilde görülmekte ve Athena sağ elinde tutmuş olduğu çelenk ile Philetairos'un ismini taçlandırmaktadır. Sonraki Bergama krallarının tümü bu tipleri sikkelerde kullanmaya devam ettiler, hatta Philetairos'un adını bile kullanmaya devam etmişlerdir. Bergama kralı I. Eumenes, bir kişinin tüm güçlerine sahip olmasına rağmen hiçbir zaman BAΣIΛEΩΣ - Kral ünvanını almadı. Ancak diğer Helenistik hükümdarları taklit etmiştir. Örneğin Bergama'da [Eumeneia] kendi onuruna bir festival düzenlemiştir.

I. Eumenes'in saltanatının geri kalanında, bir dizi şehrin kurulması da dahil olmak üzere Bergama'nın gücü genişlemiştir. Bergama'nın genişlemesi her zaman Seleukosların aleyhine oldu ve iki krallık karşı karşıya kaldı. Bu muhalefet, Seleukos kralı III. Antiochos'a karşı savaşta Romalılarla ittifak kuran II. Eumenes döneminde doruğa ulaşmıştır. Bu ittifak, MÖ 190 yılındaki Magnesia Muharebesi'nde Seleukosluların yenilgisine doğrudan katkıda bulunmuştur. Yardımından dolayı minnettar olan Romalılar, Eumenes'e Frigya, Lidya, Likya ve Pamfilya'nın kontrolünü verdiler ve Pergamon krallığını kendileriyle Seleukoslar arasında bir tampon devlet olarak güçlendirmeye çalışmışlardır. Eumenes'in ölümünden sonra yerine yeğeni I. Attalos geçmiştir.

Pergamon Krallığı I. Attalos - ΑΤΤΑΛΟΣ Α ΣΩΤΗΡ​

I. Attalos, Philetaerus'un kardeşi Attalus ile Achaeus'un kızı [Büyük Antiochos'un kuzeni değil] Antiochis'in oğluydu.
MÖ 241'de kuzeni I. Eumenes'in yerini aldı. I. Attalos'un ilk fermanlarından biri, MÖ 278'de Orta Anadolu'da Galatya olarak anılacak bölgeye yerleşen Galyalıların talep ettiği haraçların ödenmesini yasaklamak olmuştur. I. Attalos, Galyalılara karşı zafer kazanmaya cesaret eden Asyalı prenslerin ilkiydi ve Galyalılara karşı kesin bir zafer kazandı. Bu başarının ardından kral ünvanını aldı ve Atina'daki Akropolis'e zaferinin heykelli bir temsilini adadı [Strab. xiii. p.624 - Paus. 1.8.1, 10.15.3 - Liv. 38.16 - Plb. 18.24].

I. Attalos döneminde Mısır'daki İskenderiye Kütüphanesi'nden sonra antik dünyanın en önemli ikinci kütüphanesi olacak olan Bergama Kütüphanesi'nin inşasına da başladı. Kütüphanenin inşaatı oğlu II. Eumenes tarafından büyük bir üslupla sürdürülmüştür. I. Attalos'un antik sikkeleri de büyük amcası Philatairos'un portresini ve adını taşımaktadır [Diğer tip antik sikkeleri Büyük İskender'in Tetradrahmileri tipindedir]. Antik sikklerin yüzlerinde Attalos'un büyük amcası Philetaerus portresi, arka tiplerde Eumenes I sikkelerinde olduğu gibi Athena sağ elinde tutmuş olduğu çelenk ile Philetairos'u taçlandırmakta ve ΦIΛETAIPOY- PHILETAIROU lejantları görülmektedir. Sadece antik sikkelerin arka yüzlerinde farklı monogramlar ve küçük semboller görülebilmektedir [arı, yıldırım, cornucopia, sarmaşık yaprağı gibi]. 197'deki ölümünden sonra yerine oğlu Eumenes II Soter geçmiştir.

Pergamon Krallığı II. Eumenes Soter​

Pergamon kralı Attalos I Soter ve kraliçe Apollonis'in en büyük oğlu MÖ 197-159 arasında hüküm sürmüş Bergama kralı Eumenes II Soter. II. Eumenes, annesi Apollonis ve üç erkek kardeşinin aile dayanışması, hanedana alışılmadık bir iç güç kazandırmıştır. Parlak bir yönetici olarak küçük krallığını gücünün zirvesine taşıdı ve Bergama'yı Doğu'daki Yunan kültürünün büyük bir merkezi haline getirmek için diğer Pergamon krallarından daha fazlasını yapmıştır. II. Eumenes, babasının Roma ile işbirliği politikasını sürdürmüştür. Onun askeri becerisi, Lidya'daki Magnesia savaşında Roma ve Bergama kuvvetlerinin Seleukos kralı III. Antiochos'a karşı kazandığı zafere önemli ölçüde katkıda bulunmuştur.

172 yılında Kral Eumenes Roma'yı ziyaret ederek Senato'yu Makedonya'nın yeniden savaşa hazırlandığı konusunda uyardı. Bergama kralı evine dönerken Delphi'yi ziyaret etmek isteyince Eumenes'e bir suikast girişiminde bulunulur. Makedonların Eumenes'i öldürdüğüne dair ortaya çıkan haber, Roma'nın, Makedonya krallığına saldırmasına neden olmuştur. Üçüncü Makedonya Savaşı 171'den 168'e kadar sürdü ve Makedonya'nın sonu olmuştur. Yunan tarihçisi Plutarch'ın da belirtmiş olduğu gibi Attalos [Eumenes'in kardeşi] tacı taktı, kraliçeyle [Stratonike] evlendi [kardeşinin eşi] ve hükümdarlığı üstlenmişti. Kardeşi de dahil olmak üzere tüm dünyanın II. Eumenes'in öldüğüne inandığı sırada, Eumenes'in ölmediği, saldırıdan yaralı kurtulduğu, Aegina'da iyileştiği ve hala hayatta olduğu ortaya çıkmıştır [Eumenes'in, Makedonya'nın gerçekten saldırıya uğramasını sağlamak için kasıtlı olarak gizlenmiş olması muhtemeldir]. II. Eumenes, şehre döndükten sonra Stratonike ile kardeşi Attalos arasındaki evlilik feshedilmiş ve iktidar asıl krala [II. Eumenes] tekrar devredilmiştir. 159 yılında Kral Eumenes II Soter öldüğünde karısı Stratonike, kardeşi Attalus ile yeniden evlenmiştir.

Pergamon antik sikkelerinde asla yaşayan bir kralın portresi darb edilmemiştir. II. Eumenes'in kardeşi Attalos, kardeşinin öldüğünü sandığı sırada bu kuralı bozarak yaşayan bir kralın tasviri olan antik sikke darbı yaptırmıştır. Darb ettirmiş olduğu antik sikkenin ön yüzünde kardeşi II. Eumenes'in portresi, arka yüzde ise Yunan ve Roma mitolojisinde Dioskori olarak bilinen kardeş sevgisinin bir sembolü olan Kastor ve Polydeuces ikizleri tasviri ile birlikte BAΣIΛEΩΣ EYMENOY / BASILEOS EUMENOU lejantı görülmektedir. Ancak Eumenes'in ölmediği ortaya çıkınca Attalos darb ettirmiş olduğu bu antik sikkeleri acil olarak toplattırmış ve bu tip Tetradrahmi kategorisinde olan sikke Antik Dünyanın en nadir antik sikkelerinden biri haline gelmiştir. Dünyada bilinen iki örneği vardır.

Pergamon Krallığı Attalos III Philometor​

Pergamon kralı Attalos III Philometor, II. Eumenes ve Stratonike'nin [Kapadokya kralı Ariarathes'in kızı] oğluydu. Henüz çocuk yaştayken Roma'ya getirildi ve Alexander Balas'la [Daha sonra Seleukos Kralı] birlikte senatoya sunuldu [152]. Esas olarak aşırı davranışlarıyla akraba ve arkadaşlarını öldürmesiyle tanınır. MÖ 138 yılında amcası II. Attalos'un yerine geçti. Sonunda vicdan azabına kapılarak tüm kamu işlerini bıraktı ve kendini heykeltıraşlığa, heykelciliğe ve bahçıvanlığa adadı ve bunların üzerine bir eser yazdı. MÖ 133 yılında, annesine bir anıt dikerken güneş ışınlarına maruz kalması sonucunda yakalandığı ateşten öldü. Vasiyetinde tüm topraklarını ve hazinesini Roma şehrine ve halkına miras bırakmıştır [Strab. xiii. p.624 - Plb. 33.16 - Just. 36.14 - Diod. xxxiv. Exc. p. 601 - Varro, R. R. Praef.- Columell. 1.1.8 - Plin. Nat. 18.5 - Liv. Epit. 58 - Plut. TG 14 - Vell. 2.4 - Florus, 2.20 - Appian. Mithr. 62, Bell. Civ. 5.4]

Attalos III Philometor'un mirasının bazı emsalleri olmasına rağmen yine de olağandışıydı ve Roma tarafından kabul edilen ilk mirastır. Kabul edilmesinin Roma tarihinin sonraki seyrini etkileyen sonuçları olmuştur. Attalos III Philometor'un ölümünden sonra krallığı Aristonikos tarafından ele geçirildi.

Pergamon Krallığı Aristonikos - Eumenes III​

Siyasetten çok bahçecilikle ilgilenen Bergama'nın resmi olarak son kralı III. Attalos, çocuksuz öldü ve imparatorluğunu başlangıçta bu mirası tereddütle alan Romalılara miras bıraktı. II. Eumenes'in gayri meşru oğlu Aristonikos, bu iktidar boşluğundan yararlanarak Roma'ya baş kaldırarak Pergamon Krallığı tahtını gasp etmiştir.

III. Attalos'un ölümünün ardından Pergamon Krallığı tahtı için hak iddia eden Aristonikos, III. Eumenes adını benimsemiş ve II. Eumenes'in oğlu olduğunu iddia ederek Thyateira, Apollonis ve Stratonikeia antik kentlerinde antik sikke darbı yaparak kendisini Pergamon kralı ilan etmiştir. III. Attalos, krallığı Romalılara miras bırakmıştı, ancak Romalılar bu gerçeği fark etmekte yavaş davrandılar ve Aristonikos bundan yararlanmıştır. Birçok şehri bastırmayı başarmasına rağmen Bergama'yı almayı başaramadı ve sonunda Roma Senatosu ayaklanmayı bastırmak için konsül Marcus Perperna'yı gönderdi. Aristonikos [III. Eumenes] MÖ 129'da canlı olarak Roma'ya götürüldü ve yakalanan yabancı liderlerin geleneği olduğu gibi, şehirde gezdirildi ve ardından boğularak idam edildi.